برای عبور از استبداد به دموکراسی در ایران
در ایران زود یا خیلی زود! فرصتی طلایی برای گذار از استبداد به جامعه‌ای دموکراتیک‌تر فراهم خواهد شد. البته می‌دانیم این برای اولین بار نیست که جامعه ایران در چنین موقعیتی قرار می‌گیرد. شاید از حدود ۱۲۰ سال پیش تاکنون جامعه ایران چندین‌بار در موقعیت‌های مشابهی برای گذر از حکومت‌های استبدادی قرار گرفته اما هر بار به نوعی با ناکامی مواجه شده است. اگرچه ناکامی‌ها را می‌توان عبرت‌هایی در نظر گرفت که اگر امروز از آن‌ها درس بگیریم، تلخی‌شان به شیرینی بدل خواهد شد.
به هر حال، یکی از همین درس‌ها این است که بدون یک فرایند منظم و سنجیده، امکان عبور از استبداد را پیدا نخواهیم کرد. در اینجا عدالت انتقالی می‌تواند نقش حیاتی برای رهایی جامعه ایران از گذشته و حرکت به سوی آینده‌ای روشن داشته باشد. باید اضافه کنیم که اجرای خود عدالت انتقالی نیز بدون وجود یک نقشه راه و گروه راهبر نیز ره به جایی نخواهد برد. بر همین پایه، نداشتن یک راهبرد منظم و شورای راهبری برای عدالت انتقالی می‌تواند به افزایش هزینه‌ها، کاهش کارکردها و از دست رفتن فرصت‌های طلایی منجر شود.
این گروه راهبری اما باید از چه کسانی تشکیل شود. وجود کارشناسانی از حوزه‌های گوناگونی چون فلسفه سیاسی، حقوق، متخصصان عدالت انتقالی، جامعه‌شناسی، روانشناسی و رسانه برای طراحی چارچوب عملیاتی اجرای عدالت انتقالی ضروری به نظر می‌رسد. عضویت نمایندگان گروه‌های تحت ستم از خانواده‌های دادخواه، افراد جامعه ال‌جی‌بی‌تی‌کیو‌پلاس تا آسیب‌دیدگان جنبش‌های اعتراضی اخیر، نمایندگان اقلیت‌های مذهبی و دینی و گروه‌های اتنیکی و همچنین زنان نیز در این گروه بسیار حیاتی است.
این گروه باید با بازیگران سیاسی نیز در ارتباط باشد اما بدون تعارف سیاسیون نباید در این ارتباط دست بالا را داشته باشند. عدالت انتقالی باید فرایندی فراگیر و مستقل از گروه‌های سیاسی بماند، در غیر این صورت نمی‌تواند به عدالت واقعی برای همه اقشار جامعه منجر شود. همچنین، بازیگران سیاسی ممکن است به دلایلی از جمله منافع کوتاه‌مدت و تسویه حساب عدالت انتقالی را به سمت و سویی هدایت کنند که با اهداف اصلی آن مغایرت داشته باشد.
همچنین عدالت انتقالی به اعتماد و پذیرش عمومی در جامعه نیاز دارد و چنانچه به ابزار سیاست تبدیل شود، موجب بدبینی وعدم اعتماد بخش‌هایی از جامعه خواهد شد که خود را در این بازی نمی‌بینند. بنابراین ضروری است که گروه راهبری عدالت انتقالی، گروهی مستقل، متشکل از کارشناسان و نمایندگان گروه‌های مختلف جامعه هدایت شود که با بازیگران سیاسی در تعامل کامل باشد.
بر همین اساس می‌توان برای گروه راهبری عدالت انتقالی ایران وظایفی تعرف کرد از جمله:
- تعریف دقیق و آموزش مفهوم عدالت انتقالی به عموم جامعه
- تدوین قانون و چارچوب‌های حقوقی برای اجرای عادلانه و قانونمند عدالت انتقالی
- طراحی ساختارها و نهادهای لازم با الگوبرداری از تجارب جهانی و تحلیل دقیق جامعه ایرانی
- تحلیل ابعاد روانشناختی و رسانه‌ای برای ارئه راهکارهایی جهت افزایش پذیرش اجتماعی عدالت انتقالی
- ایجاد پل ارتباطی میان متخصصان و مردم
علاوه بر گروه راهبری، باید سندی هم به عنوان سند پایه عدالت انتقالی برای ایران تنظیم شود که خطوط اصلی اجرا و چارچوب عملکرد آن را تعریف کند. این تمهیدات باعث می‌شود تا شاخص‌های ارزیابی قدرتمندی برای پیاده‌سازی عدالت انتقالی در ایران فراهم شود که عدول از آن به سادگی ممکن نباشد.
