در سالگرد کشته شدن مهسا (ژینا) امینی در بازداشت گشت ارشاد و آغاز جنبش زن، زندگی، آزادی، فرصتی است تا به دستاوردهای این حرکت تاریخی بیندیشیم. اگرچه این جنبش در ظاهر به اهداف سیاسی فوری خود دست نیافت، اما افق‌های فرهنگی، اجتماعی و حقوق بشری گسترده‌ای را پیش روی ایرانیان گشود که یکی از مهم‌ترین آنها مفهوم عدالت انتقالی بود.
به تازگی در تورنتو و به همت «دانشجویان ایرانی دانشگاه تورنتو برای ایران آزاد» جلسه‌ای به مناسبت نمایش فیلم «هفت روز» در جشنواره فیلم این شهر برگزار شد؛ فیلمی به کارگردانی علی صمدی احمدی، تهیه‌کنندگی محمد فرخ‌منش، با بازی ویشکا آسایش. «هفت روز» مضمونی درباره یک زندگی زن فعال حقوق‌بشر زندانی دارد و از زندگی شخصیت‌هایی چون نرگس محمدی و نسرین ستوده الهام گرفته شده است.
در این جلسه پیام اخوان وکیل ایرانی-کانادایی و از چهره‌های شناخته‌شده حوزه عدالت انتقالی، نکته‌های مهم و آموزنده‌ای را مطرح کرد که مرور آنها در سالگرد جنبش زن، زندگی، آزادی بسیار مفید است.
اخوان با اشاره به سخن جرج سانتایانا که می‌گوید «اگر جنایت‌های گذشته را فراموش کنیم، محکوم به تکرارش خواهیم بود» تأکید کرد که عدالت انتقالی نه برای انتقام‌جویی، بلکه برای تحقق عدالت است. او خاطرنشان ساخت که متأسفانه مردم ایران با مفهوم واقعی عدالت بیگانه بوده‌اند، زیرا تنها تجربه‌شان از دادگاه در پنجاه سال اخیر، دادگاه‌های انقلابی بوده که ابزاری برای سرکوب و نقض حقوق بشر بوده است.
اخوان می‌گوید که در زمان گذار، باید کل سیستم قضایی از اساس تغییر کند اما نکته مهم‌تر این است که اصول دموکراسی باید در ذهن و قلب مردم ریشه بزند. او به تجربه شوروی اشاره کرد که به زعم اخوان با داشتن یکی از بهترین قوانین اساسی، از مستبدترین نظام‌ها بود.
یکی از دستاوردهای مهم جنبش زن، زندگی، آزادی، آغاز گفتگوهای جدی درباره عدالت انتقالی بود. اخوان اشاره کرد که در دو سال گذشته بحث‌های بیشتری در این زمینه صورت گرفته و او بارها درها در جلسه های مختلف حضور پیدا کرده تا درباره عدالت انتقالی صحبت کند.
اخوان در بخشی دیگر از سخنانش تأکید کرد عدالت انتقالی فراتر از مجازات است. او می‌گوید باید به عدالت ترمیمی نیز توجه کرد و کمیسیون‌های حقوق بشر و ابتکارات دیگری را در نظر گرفت که به التیام جامعه عمیقاً زخمی ایران کمک کنند.
عدالت ترمیمی، به عنوان مکمل عدالت انتقالی، رویکردی است که بر ترمیم آسیب‌های وارده به قربانیان و جامعه تمرکز دارد. برخلاف عدالت کیفری سنتی که بر مجازات مجرمان تأکید می‌کند، عدالت ترمیمی به دنبال بازسازی روابط آسیب‌دیده، التیام زخم‌های اجتماعی و ایجاد آشتی میان گروه‌های درگیر است. این رویکرد شامل اقدام هایی مانند گفتگوهای میان قربانیان و مجرمان، برنامه‌های جبران خسارت، و تلاش‌های جمعی برای بازسازی اعتماد اجتماعی می‌شود.
به هرحال باز شدن سر همه این بحث ها آن هم در جلسه گفتگو درباره یک اثر سینمایی همگی نشان‌دهنده تأثیر عمیق جنبش زن، زندگی، آزادی و زلزله ای است که این جنش در نگرش ها ایجاد کرده است. به عبارت دیگر این جنبش، علی‌رغم همه فشارها و سرکوب‌ها، توانست مردم را نسبت به مفاهیمی چون عدالت انتقالی حساس کند و نشان داد که جامعه ایران آماده است تا درباره آینده کشور به شکلی جدی و عمیق بیندیشد. جنبش زن، زندگی، آزادی، فراتر از یک اعتراض سیاسی، به عنوان کاتالیزوری برای بازاندیشی در مفاهیم بنیادین جامعه عمل و با برجسته سازی نقض حقوق بشر و لزوم دگرگونی های ساختاری، زمینه را برای گفتگوهای جدی درباره عدالت انتقالی فراهم کرد. حالا ایرانیان بسیاری هستند که نام عدالت انتقالی به گوششان خورده و به اهمیت آن در فرآیند گذار به دموکراسی پی برده اند.
در سالگرد این جنبش، باید به یاد داشته باشیم که گذار به دموکراسی فرآیندی چند بعدی و پیچیده است و همان‌طور که پیام اخوان تأکید می‌کند، آمادگی برای این گذار از همین حالا باید آغاز شود. گفتگو درباره عدالت انتقالی، درک مفاهیم حقوق بشری و تلاش برای ایجاد جامعه‌ای عادلانه‌تر، میراث ماندگار جنبشی است که با نام مهسا(ژینا) امینی آغاز شد و ادامه خواهد یافت.
