افراد دارای معلولیت در ایران شکل‌های گسترده‌ای از تبعیض و نقض حقوق را تجربه می‌کنند. برای شناسایی دقیق این نقض‌ها و نحوه جبران خسارت مورد قبول این افراد، همچنین تغییر ساختاری زیرساخت‌ها و قوانین برای تضمین عدم تکرار، باید در تمام فرآیندهای عدالت انتقالی با آنان مشورت شود.
در همین راستا، عدالت انتقالی همه‌شمول در ایران باید تحول آفرین و فراتر از صرف دسترسی به فرایندها باشد. افراد معلول به شکل گسترده‌ای از جامعه حذف شده و حقوقشان نقض شده است. بنابراین عدالت انتقالی باید برای احقاق حقوق این گروه آسیب‌دیده گام‌های اساسی بردارد.
یکی از گام های نخست در این بخش، اصلاح و بازنگری لازم به نفع افراد دارای معلولیت است تا امکان مشارکت و نقش‌آفرینی موثر آنها در عدالت انتقالی فراهم شود. صحبت کردنِ صرف درباره دسترس‌پذیری به عنوان یک ارزش و نه یک روش، نمی‌تواند به احقاق حقوق و جبران خسارات این افراد منجر شود.
به عبارت دیگر، مشارکت اثرگذار افراد دارای معلولیت در عدالت انتقالی تنها در صورت تضمین دسترسی آنها به تمامی مراحل و فرایندهای عدالت انتقالی، از جمله طراحی، اجرا و نظارت بر فرایند و همچنین تحقیقات، محاکمه‌ها، جبران خسارات، و اصلاح و بازسازی نهادها امکان‌پذیر است. اگر هر یک از این ارکان عدالت انتقالی برای افراد دارای معلولیت دسترس‌پذیر نباشد، ویژگی «همه‌شمولی» آن زیر سوال می‌رود.
مشارکت موثر افراد دارای معلولیت در فرایندهای عدالت انتقالی مستلزم دسترس پذیری و مناسب‌سازی کامل این فرایندهاست. از زمانی که آنها از خانه بیرون می روند تا در محل برگزاری مثلا دادنِ شهادت یا دادگاه حضور یابند، باید مسیرهای عبور و وسایل حمل و نقل مناسب سازی شده باشند. محل برگزاری نیز باید امکانات لازم برای حضور و شرکت افراد با انواع معلولیت را فراهم کند. در نهایت، تمام محتوا و مستندات تولیدی این فرایندها باید برای همه گروه های دارای معلولیت قابل دسترس و استفاده باشد.
به این ترتیب، دسترسی‌پذیری در فرایند عدالت انتقالی را می‌توان به دو بخش عمده تقسیم کرد: ساختاری (زیرساخت‌ها) و ارتباطی.
دسترس‌پذیری ساختاری عبارت است از تضمین برخورداری از حمل و نقل مناسب‌سازی‌شده؛ مناسب‌سازی دادگاه‌ها، محاکم و مراکز مراجعه؛ وجود رمپ، آسانسور، بالابر، درهای بزرگ و اتوماتیک، دستشویی‌های استاندارد و قابل استفاده، علائم بریل و صوتی روی ساختمان‌ها، اعلامیه‌ها و نشانه‌ها.
دسترس‌پذیری ارتباطی عبارت است حضور دائمی مترجم زبان اشاره در تمامی مراحل فرایند؛ تضمین فراهم کردن امکانات بریل در صورت نیاز و کتابخانه و آرشیو گویا؛ فعال کردن کدهای دسترس‌پذیری در وبسایت‌ها؛ ارائه ویدیوها با زیرنویس یا با حضور مترجم زبان اشاره؛ ارائه شرح تصویری عکس‌ها و ویدیوها؛ ساده‌سازی متون حقوقی برای افراد با شرایط ذهنی و درکی متفاوت؛ حضور کارشناسان معلولیت در فرایندها برای نیازسنجی و مشاوره در زمینه دسترس‌پذیری.
اجرای فرآینده عدالت انتقالی برای افراد دارای معلولیت یعنی شناسایی نیازهای این افراد و بازسازی ساختارها و قانون ها به شکلی که افراد دارای معلولیت بتوانند در سطوح گسترده ساختاری و ارتباطی در زندگی روزمره و در تمامی فعالیت‌های خود از امکانات و موقعیت‌های موجود در جامعه بهره ببرند.
