در بخش اول یادداشت، به این موضوع پرداختیم که ظلم در هر کجای دنیا تهدیدی برای عدالت در همه جاست، از همین رو هم تجربه‌های بومیان کانادا در مسیر عدالت انتقالی می‌تواند برای مردم ایران آموزنده باشد.
در این بخش، به ابتکارها و تلاش‌های بومیان و غیربومیان کانادا در برابر فراموشی و جلوگیری از تکرار فجایع گذشته می‌پردازیم. این تلاش‌ها شامل تعیین روزهای خاص برای آگاهی‌رسانی، تلاش برای تغییر ساختارهای قانونی و آموزشی و گزارشات تحقیقی رسانه‌ای است.
در این یادداشت همچنان تمرکزمان بر کودکان مفقود شده و بازماندگان مدارس شبانه‌روزی است که برای از بین بردن زبان و فرهنگ بومیان کانادا طی سال‌های دهه ۱۸۸۰ تا ۱۹۹۶ دایر بودند. در طول این سال‌ها بیش از ۳۰۰۰ کودک مفقود شدند که اغلب جان خود را از دست داده‌اند و خانواده‌های آن‌ها از سرنوشت کودکان خود و در صورت مرگ، از محل دفن‌شان مطلع نیستند.
یکی از اقدامات بومیان کانادا علیه فراموشی، تعیین روز ۳۰ سپتامبر (۹ مهر) به عنوان روز لباس نارنجی یا روز ملی حقیقت و آشتی است. این روز با همت گروهی از بازماندگان مدارس شبانه‌روزی، از جمله فیلیس وبستند، معرفی و تبدیل به روز تعطیل ملی در کانادا شد. فیلیس زمانی که شش ساله بود با پیراهن نارنجی که مادربزرگش برای او خریداری کرده بود، به مدرسه شبانه روزی رفت. اما مسئولان مدرسه در همان لحظه ورود، تمام لباس‌های او از جمله پیراهن نارنجی را از او گرفتند و او هیچ گاه دیگر آن پیراهن را نپوشید. در حال حاضر بیش از ده سال است که لباس نارنجی به سمبل نقض گسترده حقوق بومیان کانادا و آسیب جسمی، روانی و جنسی و از جمله کشته شدن کودکان‌شان تبدیل شده است. فیلیس و سایر بازماندگان مدارس شبانه‌روزی با روایتگری و استفاده از نشانه‌هایی مانند لباس و سایر نمادها از جمله کفش‌های کودکانه، به آگاهی‌بخشی عمومی، جلوگیری از فراموشی و تلاش برای تغییر ساختارهایی مشغولند که به نقض حقوق بشر از جمله حقوق بومیان می‌انجامد.
اما تمام اقداماتی که جامعه بومیان کانادا انجام داده‌اند یا تلاش می‌کنند تا انجام شود، نمادین یا در سطح آموزش همگانی نبوده است. به عنوان مثال یکی از پیشنهادات کمیته حقیقت و آشتی کانادا، که بهار ۱۳۸۷ تشکیل شد و در آذر ۱۳۹۴ گزارش خود را ارائه داد، گنجاندن تاریخچه مدارس شبانه‌روزی در محتوای درسی مدارس است. البته این پیشنهاد که یکی از اقدامات اساسی در حوزه عدالت انتقالی در راستای عدم تکرار و جلوگیری از فراموشی است، هنوز به طور کامل محقق نشده است.
از طرف دیگر برای برقراری عدالت و ایجاد آشتی با جامعه بومیان، علاوه بر دولت‌ها، جامعه مدنی و رسانه‌ها نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند. به عنوان مثال شبکه خبری سی‌بی‌سی گزارش مفصلی را در ۱۸ اسفند ۱۳۹۶ (۱۹ مارس ۲۰۱۸) منتشر کرد و در آن به صورت اینفوگرافی نشان داد که وضعیت اجرای پیشنهادات کمیته حقیقت و آشتی کانادا چطور بوده است.
این گزارش با راستی‌آزمایی ادعاهای دولت در زمینه اجرای پیشنهادات و بررسی گزارشات و اطلاعات دریافت شده از منابع مستقل یا بومیان، گزارش خود را تهیه کرده است. این گزارش آخرین بار در ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳ (۱ می ۲۰۲۴) به روزرسانی شده است. یکی از درس‌های مهم این اقدامات، تلاش برای محور قرار گرفتن روایت و نظر جامعه بومیان کانادا در شکل مواجهه دولت، رسانه‌ها و جامعه مدنی با نقض حقوق بشری صورت گرفته علیه این جامعه است.
منبع عکس: سی‌بی‌سی نیوز کانادا
